1 Temmuz 1997 tarihinde, FIDE kurallarında
değişiklikler yürürlüğe girmiştir.
Kurallara ilişkin değişiklik çalışmaları,
Kural Komisyonunun Kasım 1995 tarihindeki ilk toplantısıyla başlamıştır.
Federasyonların önerileri ve yorumları doğrultusunda hazırlanan taslak
metinler, 1998’de Erivan’da yapılacak olan Genel Kongre’den önce tüm
federasyonlara iletilmiştir.
Satranç Kural Komisyonun bu çalışmadaki
temel amacı, tüm karşılaşma tipleri için (Normal Satranç ‘ağır
parti’-giyotin, Hızlı Satranç ve yıldırım) uygulanan kuralları bir
bütünlüğe ulaştırmaktı. Örneğin daha önceki kurallarda, yalnızca
hızlı satranç ve yıldırımda, oyuncunun saate oynadığı elle basması
zorunluluğu vardı.
Yeni elektronik saatler ile birlikte, yeni
oynama süresi yöntemleri uygulamaya girdi. Örneğin, Fischer (hamle yapıldıkça
süre eklenmesi) ve Bronstein yöntemleri gibi. En önemli değişiklik
hamlenin tamamlanması maddesinde yapılan değişikliktir. Buna göre
hamlenin tamamlanması için, oyuncunun kendi saatini durdurup rakibinin
saatini çalıştırması gerekmektedir. Diğer önemli bir kural ise, bir
oyuncunun, her zaman, kendi saatini durdurup rakibinin saatini çalıştırmasına
izin verilmesidir.
Geçmişte, sıkça tartışılan bir diğer
kural ise, bir oyuncunun turnuva salonuna geç kalması durumunda, bir saat
gecikme için varsayılan turnuva saatinin mi yoksa gerçek başlama
saatinin mi dikkate alınacağı idi. Erivan Kongresinde, bundan sonra
varsayılan turnuva saatinin dikkate alınmasına karar verildi.
Günümüzde, bir çok turnuvada, gösterim
tahtaları ile, satranç tahtasındaki durumun monitörler ya da panolar
aracılığıyla gösterimi uygulanmaktadır. Bu yöntemle, satranç tahtasındaki
durum, oyuncuların hamle sayısı, süreleri ve kimin hamlede olduğuna ilişkin
bilgiler turnuva salonunda gösterilmektedir. Ancak, oyuncu bu yöntemle gösterilen
bilgilere dayanarak herhangi bir hak ileri süremez!
Hamlelerin kaydedilmesi konusunda, önemli
bir değişiklik ve bu nedenle değişen iki madde bulunmaktadır:
1. Bir oyuncu, rakibinin yaptığı hamleyi
(eğer isterse) yazmadan önce kendi hamlesini yapabilir. Ancak, bir oyuncu
yaptığı hamleyi oynamadan önce bir önceki hamlesini yazılım kağıdına
kaydetmiş olmalıdır.
2. Beraberlik önerileri, notasyon kağıtlarında
her iki oyuncu tarafından kaydedilmek zorundadır. Beraberlik önerisi, önerinin
yapıldığı hamlenin yanına ‘=’ simgesi konularak kaydedilecektir.
3. Eğer bir oyuncunun, dini nedenlerden
dolayı hamle kaydetmesine herhangi bir engel varsa, oyun başlamadan önce,
hakem oyuncunun süresinden makul bir zaman düşürecektir.
Bir çok oyuncu, yazdıkları hamleleri bir
kalem ya da saat ile üstleri örterek saklama alışkanlığına sahiptir.
1 Temmuz 1997 tarihinden itibaren değiştirilen bu kural ile, yazılım kağıtları
oyun süresince, her zaman, hakemler tarafından görülebilmelidir.
Eğer bir oyuncu, üç kere tekrar nedeniyle
beraberlik iddia ediyorsa, derhal kendisinin ve rakibinin saatini durdurup
bu iddiasını ileri sürmelidir. Oyuncu iddiasını geri alamaz. Peki
beraberlik iddiasında haklı değilse ne olacaktır?
Bu duruma ilişkin olarak, önce eski
kuralları anımsatmak isterim. 1979 yılına kadar, oyuncu beraberlik iddia
edebiliyor ancak saatini durduramıyordu. Hakem, iddiayı incelerken saatler
çalışıyordu. Eğer oyuncunun zamanı,
inceleme sırasında biterse oyunu kaybediyordu. 1979 yılında
oyuncunun saatini durdurmasına karar verildi. Eğer iddia haksız ise,
kullanılmış zamanına beş dakika ekleniyordu. Eğer oyuncu, iddiayı
ileri sürdüğü anda beş dakikadan az bir zamana sahipse ve iddiası haksız
çıkarsa oyunu kaybediyordu.
1 Temmuz 1997 tarihinden itibaren bu kural değişmiştir.
Kuralın yeni şekline göre, eğer beraberlik iddiası haksız ise, hakem
rakibin saatine 3 dakika ekler ve iddiayı ileri süren oyuncunun kalan
zamanın yarısını (bu süre en fazla üç dakika olabilir) düşer. Yani
bir oyuncunun 6 dakika ya da daha fazla zamanı varsa ve üç kere tekrar
nedeniyle beraberlik iddia ederse, kalan süresinden üç dakika düşülür
ve rakibin süresine üç dakika eklenir. Ancak, kalan süresi 6 dakikadan
az ise, o takdirde kalan süresinin yarısı düşürülür ve rakibine yine
üç dakika eklenir. Örneğin bir oyuncunun kalan süresi 2 dakika ise 1
dakika düşülür ve rakibine 3 dakika eklenir, eğer 10 saniyesi kalmış
ise, 5 saniye düşülür ve rakibine 3 dakika eklenir.
Oyun, herhangi bir şekilde mat durumuna ulaşılamayacak
bir pozisyona geldiğinde (rakibin yardım etmesi ile bile mat olamayacak)
berabere olur. Bu durumda oyun derhal beraberlikle sona erer. Maddenin bu şekli
eskisine göre daha genel bir ifade içermektedir. Eski kurallarda bir kaç
pozisyon sayılmaktaydı. Artık pozisyonlara bakılmasına gerek yoktur. Bu
değişiklikte en önemli nokta, mantıklı bir devam yolu değil kurallara
uygun olması koşuluyla herhangi bir devam yoluyla mat edilebilmesidir.
Yeni değişikliklerde algılanması en zor
olan ise Madde 10.2’deki değişikliktir.
Önce kuralın tümünü belirtmekte fayda
var:
Eğer oyuncunun iki dakikadan az zamanı kalmış
ise, bayrağı düşmeden önce beraberlik iddia edebilir. Bu durumda oyuncu
saatleri durdurur ve hakeme başvurur.
a)
Eğer
hakem, iddia sahibi oyuncunun rakibinin kazanmaya çalışmadığına ya da
normal yollar ile kazanmasının mümkün olmadığına kanaat getirirse,
sonucu beraberlik olarak ilan eder. Ya da kararını erteler.
b)
Hakemin
kararını ertelemesi durumunda, rakibe iki dakika eklenebilir ve
oyuna hakemin gözetimi altında devam edilir.
c)
Kararını
erteledikten sonra, hakem oyunu beraberlik olduğuna kanaat getirdiği
herhangi bir anda, hatta bayrak düştükten sonra bile berabere olarak sonuçlandırabilir.
Erivan Olimpiyatlarında, bu madde uygulandı
ve itiraz başvurularının tümü bu maddeya ilişkindi.
Bu maddede iki önemli unsura dikkat çekmek
istiyorum.
Birincisi, iddia sahibi oyuncunun rakibinin
kazanmak için çaba göstermediği ve rakibinin bayrağını düşürmek için
sürekli aynı hamleleri yaptığı.
İkincisi ise, normal (mantıklı) yollardan
kazanç olmaması ve tahtada açıkça bir beraberlik durumu olması
durumunda hakemin oyunu berabere ilan etmesidir. Bunun bir çok hakemden, değerlendirmeleri
için istenmesi zor bir görev olduğunun farkındayım.
Yeni maddeler şu şekildedir:
Oyuncular, hakemden izin almaksızın yarışma
yerini terk edemezler. Yarışma yeri; oyun salonu, tuvaletler, yiyecek içecek
meşrubat bölümü, sigara içme bölümü ve hakemin takdir ettiği diğer
yerler olarak tanımlanmaktadır. Hamle sırası kendisinde olan oyuncu,
oyun salonunu, hakemin izni olmadan terk edemez.
Oyun, satranç kurallarına uymayı sürekli
reddeden oyuncu tarafından kaybedilir. Bu durumda rakibin alacağı skor
hakem tarafından kararlaştırılır.
Paris ve Erivan Kongrelerinde, bayrağın düştüğünü
kimin ilan etme hakkı olduğuna ilişkin oldukça yoğun tartışmalar yaptık.
Tartışma konusu, acaba sadece oyuncular mı yoksa hakem de mi, bu hakka
sahip olmalıydı.
Sonuç olarak, hızlı satranç ve yıldırımda
sadece oyuncuların bayrağın düştüğünü ileri sürebileceğine ve
hakemin bayrak düşmesine karışamayacağına, ancak ağır parti ve
giyotinde yani geri kalan tüm hallerde hakemin bayrağın düştüğünü söylemesi
gerektiğine karar verildi.
Hızlı satranç ve yıldırım şu şekilde
tanımlandı:
Hızlı satranç, bütün hamlelerin, 15 ve
60 dakika arasında belirlenmiş sabit bir zaman süresince yapılmasının
zorunlu olduğu oyun türüdür.
Yıldırım, hamlelerin tümünün 15 dakikadan
az ve sabit bir zaman süresince yapılması zorunlu olduğu bir oyun türüdür.